Bulgaristan’da bir Türk Alevi Köyünün 19 Ocak 1985 Direnişi

Alvanlar (Yablanovo);Bulgaristan’ın Kazan (Kotel) ilçesine bağlı bir Alevi Türk köyüdür.

Komünist Bulgaristan rejimi 23/24 Aralık 1984 gecesi Kırcaali-Hasköy bölgesinde başlattığı zorla isim değiştirme politikasını, 1985 Ocak’ında Bulgaristan’ın kuzeyinde uygulamaya koydu. Balkan Dağları üzerinde bulunan Gerlovo bölgesindeki Türk köylerine gelen Komünist Parti kuvvetleri, 17, 18 ve 19 Ocak günlerinde ciddi bir direnişle karşılaştılar. Bu direnişin sembolü Alvanlar Köyü oldu.

Tarihçi Hasan Demirhan bu direnişin kahramanlarıyla bizzat görüşerek bir sözlü tarih çalışması yaptı. Komünist Parti’nin Türklere karşı uyguladığı bu politikada takip ettiği stratejiyi ve Türklerin hangi dinamiklerle harekete geçtiklerini ele aldı. Çalışmada benim ilginç bulduğum noktalardan biri, Komünist Parti’nin Türkler arasındaki Alevi-Sünni ayrımından, yani kültürel sınırlardan ustalıkla yararlanmaya çalışmasıdır. Önce halk arasında “- sadece Alevilerinisimleri değiştirilecek” diye bir söylenti yayılmış. Hatta Komünist Parti yetkilileri Sünni Türklerin yaşadığı Hamzalar Köyü muhtarını çağırarak ona “-yalnızca Alevilerin isimleri değiştirilecek” demişler.

Bu şekilde belli ki Kırcaali bölgesinde Türk köylerinin bir araya gelerek ortaya koydukları 24 Aralık direnişine benzer bir direnişin önünü kesmek istiyorlardı.

Fakat Sünni ve Alevi Türk köyleri Komünist Parti yetkililerinin bu basit hamlesinin etkisinde kalmadan birlikte direnmeye başladılar.

Bu direnişin en kritik anı 19 Ocak 1985’te Alvanlar köyünde gerçekleşti. 17 Ocak günü Alvanlar halkı muhtarlık binasına Türk bayrağı asarak direnişe geçti. Köyün dini lideri Dede Hasan Molla köy meydanında toplanan halka “saf Türk olduklarını”, Bulgar makamlarının iddialarının yalan olduğunu söyleyerek onları direnişe davet eden bir konuşma yaptı.

Türkler, kadın çocuk yaşlı demeden hep birlikte, 18 Ocak’ta köye ulaşan Komünist Parti konvoyunun önünü kestiler. Halkın direnişi karşısında Komünist Parti yetkilileri geri çekilmek zorunda kaldılar.

Fakat 19 Ocak günü Komünist Parti yetkilileri İslimye (Sliven) zırhlı birliğinin desteğiyle yeniden yola çıktılar. Sabaha karşı Hamzalar (Filaretovo) ve Küçükler (Malko Selo) köylerinden geçerek saat 6.00 civarında Alvanlar köyüne ulaştılar.  Köy meydanında toplanan halk Tanklar ve milisler tarafından kuşatıldı. Hakaret, dayak, işkence, tutuklamalar...

Tutuklananlar İslimye’de hapishanede ağır işkenceye maruz kaldılar. Ardından Tuna nehri üzerinde bulunan Belene adasına (Belene Kampı) gönderildiler.

17-19 Ocak tarihleri arasında tankların insanları çiğneyerek geçmesi ve tutuklamalar, Türklerin direnişini kırmaya yetmemişti. Ancak silah zoruyla Türkçe isimler Bulgarcalaştırılabildi. Yaşanan bu zulümler dünya kamuoyuna ancak Şubat sonu Mart başı çıkan bir haberle duyurulabildi (Ayrıntılar için Hasan Demirhan'ın makalesine bkz. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/835479).

Beş yıl süren zulüm nihayet Komünist rejimin 1990’da yıkılmasıyla sona erdi. Türklere isimlerini geri alma hakkı verildi.

19 Ocak günü; yaşanan bu büyük zulmü ve kahramanca direnişi anma günü haline geldi. Alvanlar ve Hamzalar köylerinde yaşayan Türkler;o günü hatırlamak için bir anıt-çeşme yaptılar. Yaşadıkları zulmü unutturmamak adına her yıl bu anıtın önünde anma etkinlikleri düzenliyorlar.

Alvanlar direnişinden tüm Türk dünyasının çıkaracağı dersler var. Türk kimliğiher türlü mezhepsel aidiyetin üzerinde bütünleştirici bir kimliktir diyor Alvanlar. Onu korumak sözkonusu olduğunda Türkler arasında bölgesel ve mezhepsel sınırların önemi yoktur diyor Hamzalar.

19 Ocak Bulgaristan Türklerinin Alvanlar Direnişini Anma Günü bizim de hatırlamamız gereken bir gün.

“Suyun öbür yakası”, “suyun beri yakası” gibi yorumlar yaparak Türkiye içinde kültürel sınırlar yaratma veya derinleştirme peşinde koşan ve bundan siyasi prim yapmayaçalışan kifayetsizler var.

Özellikle onların 19 Ocak direnişinden alacakları çok dersler var.