ÂŞIKLARIN VE OZANLARIN TOPLUMDAKİ ROLÜ

Halkın duygu ve düşüncesini, istek ve arzusunu, kederini, neşesini halkın anlayacağı bir dille ve halk söylemiyle, halk şiiri ve halk müziği kalıplarına uygun bir sanat anlayışı formunda seslendiren sanatçı kişilere halk ozanı veya âşık denir.

Türklerin XI. Yüzyıldan itibaren İslamiyet’le bütünleşip onun kültürel etkileri altında kalmış olduklarını bilmekteyiz.

Din kültürünün; bir ulusun, ulusal kültürünü derinden etkilediği bilinen bir gerçektir. Bu nedenle geleneksel ozanın kim olduğu ile ilgili en doğru araştırmayı yapabilmek için, din etkisinin kendini gösterdiği tarihin ötesine gitmek gerekir.

          Eldeki yazılı en eski ozanca ifadelere, Orhun Anıtlarında rastlanmaktadır. Orhun Anıtları, 720-725 yılları arasında yazılmış olup; Türk Dili, Türk Edebiyatı, Türk Töresi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Türk ve Türkçe adı ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait olan bu yazıtlarda kullanılmıştır. Yazıtlarda ozanca/âşıkça üsluplar olduğu gibi, bu söylemlerin de bir ozan/âşık tarafından dile getirildiği, kullanılmış olan üsluptan açıkça anlaşılmaktadır.

Yazılı belgeler geçmiş, en eski ozan olarak, Dede Korkut hikâyelerindeki BamsıBeyrek adına rastlamaktayız. BamsıBeyrek, tutsaklıktan döndükten sonra başından geçenleri ve olup bitenleri, oğuzların kopuz adını verdiği bir sazla çalıp söylemiştir.

Ozan, hem hanlar ve kağanlar tarafından, hem de halk tarafından ilgi görmüş ve toplumun her kesimi tarafından sahiplenilmiştir. Toplumun tümünün, halk ozanına gösterdiği bu ilgi; hem İslamiyet öncesinde, hem de İslamiyet sonrasında belirgin olarak göze çarpmaktadır.

Ozan ve âşıklardan toplumun beklentileri ve görevleri:

*  Usta malı şiir ve ezgilerle, yazarı ve bestecisi bilinmeyen anonim türküleri, yaşatmak ve gelecek nesillere sağlam bir şekilde teslim etmek.

* Türk destanlarına, türkü öykülerine ve halk öykülerine yer vermek, her gittiği yerde anlatmak. Böylece onların yaşamasını sağlamak… 

* Sözlü ve yazılı kaynaklardan aldığı her türlü olaydan, toplumu haberdar etmek…

*  Kederde ve neşede, kalemi, sesi ve sazıyla halkın yaşamında yer almak. Halkın söylemek isteyip de söyleyemediği hislerini onun ağzından söylüyormuşçasına dile getirmek. Halkın her konuda bilinçlenmesine katkıda bulunmak…

* Türk dilinin arılaşmasına ve gelişmesine yardımcı olmak ve özen göstermek…

*  Gelenek ve göreneklerine sadık kalmak, her türlü çağdaş davranışıyla topluma örnek ve önder olmak. (giyim, kuşam v.b.)

*  Halkın ruhen sağlam olması için onun hoş vakit geçirmesine katkı sağlamak, sözü, sazı ve sesiyle toplumu olumlu yönde etkilemek…

*  Halk kültürüne hâkim olmak ve bu konuda sürekli olarak kendini yenilemek…

*  Toplumla ters düşen hiçbir davranışta bulunmamak…

*  Halk kültürü hizmetini toplumun ayağına götürmek…

Toplumun ön gördüğü, halk ozanının kişilik özellikleri:

 Halk ozanı; olgun karakterli, ahlak kurallarına uyan, geleneklerine bağlı, alçak gönüllü, şirin dilli, arabulucu, akıl hocası, bilirkişi, müşkül çözücü, dert ortağı, barışçıl ve bulunduğu ortama huzur ve güven aşılayıcı kişiliğe sahip olandır. Bu özelliklere sahip olan bir halk ozanı, toplumun güvenini kazanabilir. Toplumun güvenini kazandıktan sonra da kitleleri etkileyebilir ve kendisine düşen toplumsal görevleri yerine getirebilir.