VİTAMİNLER

Çok az miktarları bile etkili olmakla beraber, eksik alınmaları halinde önemli hastalıkları meydana getiren maddelere kısaca vitamin adı verilmektedir.

1881 de Bunke bütün besinler verildiği halde bazı hastalıkların meydana çıktığına dikkati çekmiş ve aldığımız gıdalar içinde bir takım maddelerin yokluğunun bu çeşit hastalıkları yapabileceğini ifade etmiştir. Daha sonraları Eijkman pirinç kabuğunda etkili bir maddenin bulunduğunu keşfetti. Bu maddenin az alınması ile beriberi hastalığına benzer belirtilerin tavuklarda da meydana geldiğini gösterdi.

1911 de Funk , biramayası ve pirinç kabuklarından etkili maddeyi izole etmeyi başardı.Ve bu maddeye Vitamin ismini verdi. Bu başarıyı bu alandaki yeni gelişmeler izledi ve vitamin dünyasında geniş ufuklar açıldı.

Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler olarak ikiye ayrılırlar.

B komplex vitaminleri, H ve PP vitaminleri suda, A.K.D.E.F vitaminleri de yağda erirler.

Vitaminler sentetik olarak da bütün özellikleri ihtiva ederek yapılabilmektedirler.

Vitaminlerin vücutta belli miktarlarda bulunmaması halinde belli bazı hastalık tabloları ortaya çıkar.

A VİTAMİNİ: Balık yağı, tereyağı, yumurta, süt ve benzeri maddelerle ıspanak,mercimek,havuç,mısır,yeşil salata gibi sebzelerde bulunur.

Ana maddesi Carotin'dir ve ışıkta bozulur. Günlük A vitamini ihtiyacı büyüklerde 5000 iü, çocuklarda 2000-4000 iü. dür. Gebelik hallerinde bu ihtiyaç fazlalaşır.

  A vitamini deri ve mukozayı koruyucu bir etkiye sahiptir. A vitaminozunda epitelde bir büzülme , kuruma ve sertleşme görülür.Enfeksiyona karşı müsait bir durum meydana gelir. Tükrük solüsyonunda azalma, ağızda kuruluk sebebiyle mukozada ve dilde çatlaklar meydana gelebilir.

   Diş etlerinde hiperkeratinizasyon vardır.

A avitaminozunda solunum, sindirim, sinir üro-genital sistemde de değişiklikler söz konusudur.

A vitamini eksikliğinde göz yuvarlağında ve görme fonksiyonlarında da önemli değişiklikler meydana gelir. Kseroftalmi, keratomalasi ve gecekörlüğü gibi arazlar ortaya çıkar.

A , hiperavitaminozunda da insanlarda ne gibi belirtiler olduğu kesinlikle bilinmiyor. A vitamini ihtiva eden fazla gıdaların alınmasıyla Xanthose denen deride lokal sarılıkların meydana geldiği görülmüştür. Havuç ve mısır gibi bolvitamin ihtiva eden maddelerin kesilmesiyle bu tip oluşumlar da geçmektedir. Sıçanlar üzerinde yapılan araştırmalarda ise karaciğerde yağlanma, ishal ve zayıflama, tüylerin de sararma ve tempora-mandibular eklemde deformasyonların meydana geldiği bildirilmiştir.

   B VİTAMİNİ: Suda eriyen bu vitaminin muhtelif cinsleri vardır ve bu çeşitli türlerin eksikliklerinde belirli hastalıklar meydana gelir.

B1 vitamininin eksikliğinde karbonhidrat metabolizmasında ve sinir sisteminde bozukluklar meydana gelir. Beriberi hastalığı B1 vitamininin eksikliği ile meydana çıkar. Dişetleri üzerinde herpes simplex'e benzer vesiküllöz oluşumlar teşekkül edebilir.

  B2 Vitamini yokluğunda; Dilde ve ağız köşesinde çatlamalar ve mukoza iltihapları, sindirim sistemi bozuklukları ve yağlı ishaller ve görme bozuklukları ile gece körlüğü gibi durumlar ortaya çıkar. Bilindiği gibi B1 vitaminine Thiamin veya Aneurin ; B2 vitaminine de Laetoflavin veya Riboflavin adı da verilmektedir.

   Nikotinik Asit: Niacin veya PP faktörü olarakda bilinen bu vitami antipellegrol faktör olarak kabul edilir.

PELEGRA: B grubu vitaminlerinin bazılarının eksik olması ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Hastalık B1 vitamini (Thiamin), B2 vitamini (riboflavin) eksikliğine bağlanabilirse de genel kanaat PP vitamini adıda verilen nikotinik asit eksikliğinin pelegrayı meydana getirdiği şeklindedir.

   Pelegra baş ağrısı, iştahsızlık, uykusuzluk ve bazen ishal, karın ağrısı ile başlar. Hastalarda aşırı sinirlilik ve fikri durgunluk ile kulak çınlaması gibi arazlar da vardır.

Hastalık genellikle ilk ve sonbahar aylarında ve beslenme problemi olan kimselerde görülür. Tedavi edilmezse öldürücü olabilir.

   PP Vitamini eksikliğinde derinin bilhassa ışık alan yerlerinde tekrar eden eritemli bir zemine oturmuş dermatitler vardır. Epidermisin dökülmesi, mide ve bağırsak rahatsızlıkları ile glositis hastalığın belirli semptomları arasındadır. Pelegrada dil şiş ve parlaktır. Dil ucu ile kenarları koyu kırmızı renktedir. Dil papillerinde silinmiş bir durum mevcuttur. Ve dilde aşırı bir duyarlık olabilir.

    Hastalık ilerledikçe dilin epitel tabakası dökülmeye başlar.Böyle durumlarda dil üzerinde çatlaklar ise zamanla ülserleşecektir.

Pelegrada diş etlerinde Vincent tipinde ülseratif gingivislere de rastlanabilir. Daha ilerlemiş devrelerde ise dudaklarda yanakta, damak ve farinkste de konjestiyon ve ülserasyonlar görülebilir.

İyi bir anamnez teşhisde kıymetli bir yardımcıdır.Nikotinik asit , sodyum nikotinat ve nikotinamit gibi ilaçlar tedavinin esasını teşkil ederler.Kesin tedavi için iyi bir gıda rejimi yanında nikotinik asit ve B kompleks vitaminleriyle karaciğer hulasası verilmesi gereklidir.

B vitamini ailesinden olan B6, Pantotenik asit, B3, B4, B5 ve B7 vitaminlerinin ağız ve çevresinde meydana getirdiği belirtiler bilinmiyor.

   B12 Vitamini: Antianemik faktör

Bu vitaminin eksikliğinde makrositer bir anemi meydana gelir. Pernisiöz anemide extrinsic faktör olarak kullanılmaktadır. Bu vitamin protein metabolizmasında etkili rol oynar. B12 vitamini eksikliğinde spontan dişeti kanamaları görülebilir.

C Vitamini: 

Suda eriyen bu vitamin taze meyva ve sebzelerle bilhassa limon ve portakal gibi narenciye ürünlerde bol miktarda bulunur. Uzun zaman konserve gıda yiyenlerle yeteri kadar C vitamini alamayan kimselerde ve devamlı kaynatılmış süt içen bebeklerde C avitaminozu görülür. C vitamini eksikliğine bağlı olarak büyüklerde görülen hastalığa Skorbüt adı verilir. C vitamini eksikliğinde damar permeabilitesi bozulduğundan kanamalar meydana gelir.Bilhassa dişetlerine görülen spontan kanamalar ve papillerde şişme koyu kırmızı görünüm enfeksiyona müsait durum ile dişlerde sallantı mevcuttur. Hasta yeteri kadar gıda alamaz.

 Skorbütte kilo kaybı olur.Kemiklerde kırılmaya karşı direnç azalır.Mide-bağırsak rahatsızlıkları ile dişlerde bozukluklar meydana gelir.

C vitamini eksikliğinde kemiklerin sert kısımlarının teşekkül edememesi gibi, dişlerdeki ara maddenin eksikliği diş sertleşmesini sağlayamaz. C vitamini noksanlığında dişlerde bir erime ve yumuşama başlar ve bu durum çürüğün gelişimini destekler.

   C vitamininin bir kısmını vücut kendisi oluşturabilir. İhtiyaç duyulan diğer kısım ise dışardan alınır.

Hastalıklara karşı direncin azaldığı aşırı yorgunluk ve bazı ruhsal olayların meydana geldiği C avitaminozunda hasta tedavi edilmezse ölebilir.

    Çocuklarda görülen Müller-Barlow hastalığında ise peteşiler ve ekimozlar ile kusma ve kanlı ishaller meydana gelebilir. Çocuk soluk renkli ve yorgun görünüşlüdür. Ciddi vak'alarda supperiostal hemorajiler de görülebilir.

    Anne sütü ile beslenmeyen çocuklarda görülen bu ciddi durum ile skorbüt hastalığında tedavi C vitamini vermekten ibarettir.

Günlük C vitamini dozu 50-100 mgr.kadardır.Bu miktar ağız yolu veya şırınga ile adale arasına veya damar içine zerk şeklinde verilebilir.

D Vitamini:

Yağda eriyen, balık yağı ve karaciğerde, diğer bitkisel yağlarda, yumurta sarısı ve ette bol miktarda bulunan bu vitamin , bir kemik hastalığı olan raşitizmin etiyolojisinde önemli rol oynar.Raşitizm daha ziyade çocuklarda görülen D avitaminozu sonucu ortaya çıkan ve kemiklerde şekil bozukluğu yapan bir hastalıktır.

Raşitik çocuklarda göğüs kafesi ileri doğru çıkık , karın yuvarlak ve şiş,baş şekli normalden farklı, üst çene öne doğru ilerlemiş alt çene küçük kalmıştır. Dişlerde şekil , sayı ve fonksiyon anormallikleri vardır.Dişlerin çıkış hızı ve süresi bozulmuştur. Hastada , kanda Ca miktarındaki azalma sebebiyle kemiklerde yumuşama (osteomalitie)meydana gelir. Bu durumu eğilme ve kırılmalar takip eder. Ve kramplar şeklinde gelen kas kontraksiyonları ortaya çıkar . D vitamini eksikliğinde Ca/P dengesi bozulmuştur. Kandaki Ca/P dengesi sayesinde Ca kemiklerden ayrılamaz.Bu sebeple kemikler ve dişlerin sertliği muhafaza edilmiş olur.

K Vitamini:

Yağda eriyen bu vitamin, yeşil sebzelerde et de karaciğerde bulunduğu gibi bağırsaklarda kokuşma bakterilerinin etkisi ile de meydana gelebildiği gibi sentetik olarak da yapılmaktadır.

K vitamini kan pıhtılaşmasında önemli bir rolü olan protrombinin meydana gelmesini sağlayan bir vitamindir.Safranın kana karışması ile meydana gelen sarılıkta kanda pıhtılaşma bozukluğu meydana gelir.Yukarıda da belirttiğimiz gibi karaciğerde oluşan protrombinin ana maddesi K vitaminidir. K vitamini ise bağırsaklarda koli basillerinin yaptığı hususi bir fermantasyon sonucu meydana gelir. Yağda erir ve kana geçer. Sarılıkta, safra duedonuma akamaz. Ve kana karışır, bu durumda yağ metabolizması bozulur. Yağlar sabunlaşamaz. Ve yağ emilimi olmaz. K vitamini de yağda erimediğinden barsaktaki K vitamini kana geçemez. Protrombin oluşumu da bu yüzden durmaz ve pıhtılaşma süresi uzar. K vitamini eksikliğinin ağız ve çevresinde meydana getirdiği değişiklikler bilinmiyor, ancak uzun zaman antibiyotik almış bu sebeple bağırsak florasının tahrip olduğu kimselerde ve sarılık geçiren şahıslarda ağız ve çevresinde yapılacak müdahalelerin dikkatli yapılması gerekmektedir.